Οι Aντιφάσεις του Aνθρωπισμού και το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο

1. Εισαγωγή

 Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές το κράτος του Ισραήλ, μόνο στη Γάζα, έχει δολοφονήσει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, εκ των οποίων σχεδόν οι μισοί είναι παιδιά. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα κράτη του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) από τις 7 Οκτωβρίου και εντεύθεν όπλισαν πολιτικά αλλά και στρατιωτικά το κράτος του Ισραήλ για να εντατικοποιήσει τη γενοκτονική επιχείρησή του ενάντια στον παλαιστινιακό λαό, επαναλαμβάνοντας ωςμάντραότι «το Ισραήλ έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα». Μετά την δολοφονία αρκετών χιλιάδων Παλαιστινίων και την ανάδυση ενός παγκόσμιου κινήματος αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη, τα κράτη του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. ξεκίνησαν να ψελλίζουν την ανάγκη για «ανθρωπιστικές παύσεις» και σεβασμό του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου.Η επταήμερη «ανθρωπιστική παύση» που ξεκίνησε στις 24 Νοεμβρίου και τερματίστηκε την 1^η Δεκεμβρίου, που παρείχε ουσιαστικά μόνο λίγο χρόνο στο λαό της Γάζας να σκάψει τα χαλάσματα των σπιτιών του για να θάψει οικογένειες, γείτονες και φίλους, ήταν όσο ανθρωπιστικό μπορεί να είναι ένα διάλειμμα σε ένα σφαγείο. Ή όπως βάζει στο στόμα του Πρίγκηπα Αντρέι ο Τολστόι, η «μεγαλοψυχία και ευαισθησία» του ανθρωπισμούπου επικαλείται το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. «είναι σαν τη μεγαλοψυχία και ευαισθησία μιας κυρίας που λιποθυμά όταν βλέπει ένα μοσχάρι να σκοτώνεται: είναι τόσο καλόκαρδη που δεν μπορεί να δει αίμα, αλλά απολαμβάνει να τρώει το μοσχάρι σερβιρισμένο με σάλτσα».[1]

Αν και εδώ το επιχείρημα του Πρίγκηπα Αντρέι εκφράζει την πρώιμη σκέψη του Τολστόι για τον πόλεμο κατά την οποία οι κανόνες του πολέμου που συνέβαλλαν στο να γίνει πιο «ανθρώπινος» ήταν αντιπαραγωγική ως προς τον επιδιωκόμενο στόχο της κατάργησης των πολέμων, είναι ακόμα σχετικός και εύστοχος ο συσχετισμός της ανθρωπιστικής σφαγής ζώων με τον «ανθρώπινο πόλεμο» (humane war).[2] Ο ανθρώπινος πόλεμος στην σύγχρονή του μορφή είναι ένα πολιτικό εγχείρημα που ξεκίνησε στον 19^ο αλλά άνθισε στον 20^ό αιώνα, ιδιαίτερα μετά την καταστροφή που έφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και εκφράζεται στη νομική γλώσσα, πρωτίστως, μέσω του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, με ναυαρχίδα τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, είναι ένας κλάδος του διεθνούς δικαίου που ρυθμίζει τα μέσα και τις μεθόδους διεξαγωγής του πολέμου αλλά και παρέχει προστασία σε συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων και αντικειμένων. Αυτό το νέο πολιτικό-νομικό παράδειγμα πολέμου, που ήρθε να αντικαταστήσει το παράδειγμα του «ολικού πολέμου» (total war) δοκιμάζεται βάναυσα εδώ και δεκαετίες στην Παλαιστίνη.Είναι σε αυτό το συγκείμενο που το Διεθνές Δικαστήριο, αν και υπόρρητα, κάλεσε την επιστροφή στο παράδειγμα του «ανθρωπιστικού» πολέμου με τα προσωρινά μέτρα που διέταξε στις 26 Ιανουαρίου 2024 στην υπόθεση Νοτία Αφρική κατά Ισραήλ, αποφεύγοντας να ζητήσει ρητώς κατάπαυση του πυρός ενώ έκρινε πως υπάρχει εύλογος κίνδυνος για διάπραξη γενοκτονίας στην Παλαιστίνη. Σε κάθε περίπτωση, η αποτυχία του πολιτικού-νομικού εγχειρήματος για «ανθρώπινο πόλεμο» στη Γάζα τους τελευταίους μήνες συμπυκνώνει τις αντιφάσεις και τα όριά του. Οι επόμενες γραμμέςσταχυολογούν αυτές τις αντιφάσεις και όρια, προσπαθώντας να τις επεξηγήσουν.

2. Η δομή του «ανθρωπισμού»

 Ο ανθρωπισμός ανήκει σε μια ιδεολογικά έντονη οικογένεια λέξεων που περιλαμβάνει επίσης τις λέξεις άνθρωπος (human), ανθρώπινος (humane), ανθρωπιά ή ανθρωπότητα (humanity) και ανθρωπιστικός (humanitarian). Η ανθρωπιά κατά τη μεσαιωνική εποχή χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει την ευγένεια ενός ατόμου, ενώ η παλαιότερη διαλεκτική της αντίθεση, που διατηρείται μέχρι σήμερα, είναι αυτή που αναφέρεται σε κάτι «λιγότερο από ανθρώπινο, είτε ζωώδες, είτε (σημαντικά) βάρβαρο».[3] Ιστορικά, ο όρος ανθρωπιά χρησιμοποιήθηκε τόσο για την προώθηση προοδευτικών αιτημάτων χειραφέτησης όσο και ως όχημα συγκεκριμένων εκμεταλλευτικών κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων. Ωστόσο, μια άλλη εννοιολογική αντίθεση στον πυρήνα της έννοιας της ανθρωπιάς διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη συζήτηση που ακολουθεί: η ανθρωπιά σε αντιδιαστολή με τη θειότητα (divinity). Στον Μεσαίωνα οι περιορισμένες δυνατότητες του ανθρώπου (ανθρωπιά) κατανοούνταν σε αντίθεση με την απόλυτη δύναμη του θεού (θειότητα). Η αναγνώριση της ανθρωπιάς κάποιου σήμαινε την αναγνώριση των φυσικών περιορισμών του. Στο πλαίσιο ενός νομικού λόγου που βρίθει από φυσικοποιητικά και πραγμοποιητικά ρητορικά μοτίβα, όπως θα συζητηθεί παρακάτω, αυτό το τελευταίο ζεύγος ανθρωπιάς και θειότητας ενέχει μεγάλη αναλυτική ισχύ.

Ιστορικά, η γέννηση της λέξης ανθρωπιστικός χαρακτηρίζεται από αυτή τη διαλεκτική της ανθρωπιάς και της θειότητας. Ο Ρέιμοντ Ουίλιαμς υποστηρίζει ότι η λέξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 19^ου αιώνα, στο πλαίσιο θεολογικών συζητήσεων και ήταν σε διάκριση με τους όρους μονιστικός (unitarian) και τριαδικός (trinitarian). Οι μονιστές απορρίπτουν το δόγμα της Τριάδας και πιστεύουν στην ενότητα του θεού και όχι στην ύπαρξη τριών διαφορετικών προσώπων εντός της θεότητας, όπως οι τριαδικοί.[4] Σε αυτή την πρώιμη εκδοχή, η λέξη ανθρωπιστικός περιέγραφε τη θεολογική θέση «από την οποία ο Χριστός επιβεβαιωνόταν ως άνθρωπος και όχι ως θεός», μια θέση που απεικονίζει τον Χριστό ως άνθρωπο, δηλαδή ένα υποκείμενο με περιορισμούς και ικανό να αμαρτάνει, αναδεικνύοντας έτσι τη διαλεκτική της ανθρωπιάς και της θειότητας.[5] Ο Καντ, ως ένας από τους εκπροσώπους της ανθρωπιστικής χριστολογίας του 18^ου αιώνα το θέτει εύγλωττα:

«Διότι η φύση αυτού του ευάρεστου στον Θεό ανθρώπινου όντος ας θεωρηθεί ως ανθρώπινη, εφόσον ταλαιπωρείται από τις ίδιες ακριβώς ανάγκες και άρα και τα ίδια βάσανα, από τις ίδιες ακριβώς φυσικές κλίσεις και άρα και τους ίδιους πειρασμούς για παρανομία, όπως κι εμείς».[6]

Σύμφωνα με μια από τις πρώτες εγκυκλοπαίδειες του 19^ου αιώνα, «ο Καντ μπορεί να ειπωθεί ότι εγκαινίασε τη σύγχρονη ανθρωπιστική προσέγγιση».[7] Θεωρούσε τον Χριστό ως εκπρόσωπο του ηθικού ιδεώδους, αλλά έκανε διάκριση μεταξύ του ιδεώδους Χριστού και του ιστορικού Ιησού. Αυτή η δυαδικότητα του ανθρώπινου, ελαττωματικού Ιησού και του ηθικά ιδανικού Χριστού, έχει επιβιώσει στις μέρες μας εκκοσμικευμένη και όπως θα υποστηριχθεί παρακάτω, εξακολουθεί να υποβόσκει στο διεθνές ανθρωπιστικό νομικό επιχείρημα.

Μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα η θεολογική έννοια του «ανθρωπιστικός» είχε ξεπεραστεί και αντικατασταθεί από τη σύγχρονη εκδοχή της λέξης, που είναι η «σκόπιμη γενική άσκηση ή εξέταση της ευημερίας».[8] Αυτή η νέα έννοια του ανθρωπιστικού αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη «σύνδεση με την αναπτυξιακή έννοια του ανθρωπισμού»,[9] η οποία αναφερόταν σε ιδέες σχετικά με την ανθρώπινη ανάπτυξη. Σε αντίθεση με την εισήγηση του Γουίλιαμς ότι η προηγούμενη έννοια του ανθρωπιστικού ξεπεράστηκε, φαίνεται πως στην πραγματικότητα οι υλικές συνθήκες την κράτησαν ζωντανή εντός της νέας έννοιας της λέξης ανθρωπισμός, ως την πεμπτουσία της άρνησής της. Αυτή η συνύπαρξη των δύο εννοιών του ανθρωπισμού πηγάζει από την εσωτερική αντίφαση αφενός μεταξύ της υπόσχεσης προόδου των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων, ή όπως το θέτει ο Καντ, της «προοδευτικής καλλιέργειας της προδιάθεσης προς το αγαθό από την ανθρωπότητα»[10] και αφετέρου των ανθρώπινων, μη θεϊκών, περιορισμών τους. Βέβαια, ενώ όντως υπάρχουν φυσικά όρια στις δυνατότητες του ανθρώπου, για τους σκοπούς της συζήτησης που ακολουθεί, ένα μεγάλο μέρος των περιορισμών που παρουσιάζονται ως εγγενείς στην ανθρώπινη φύση, όπως ο «αναπόφευκτος» χαρακτήρας του πολέμου, δεν είναι παρά ιδεολογικές αφαιρέσεις που εκφράζουν τα υλικά όρια του ίδιου του καπιταλισμού μέσω του φυσικοποιητικού λόγου. Δηλαδή του λόγου που αποδέχεται εκ προοιμίου ότι πάντα θα υπάρχουν οι πόλεμοι, προσεγγίζοντας το ζήτημα ως ένα φυσικό φαινόμενο παρόμοιο με τις καταιγίδες και τους σεισμούς.

Στην περιβόητη ομιλία του για την αποδοχή του Νόμπελ Ειρήνης(!), ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα αναπαρήγαγε αυτό τον φυσικοποιητικό λόγο:

«Όταν η βία είναι απαραίτητη, έχουμε ηθικό και στρατηγικό συμφέρον να δεσμευτούμε σε ορισμένους κανόνες συμπεριφοράς. Και ακόμη και καθώς αντιμετωπίζουμε έναν μοχθηρό αντίπαλο που δεν τηρεί κανόνες, πιστεύω ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής πρέπει να παραμείνουν πρότυπο στη διεξαγωγή του πολέμου. Αυτό είναι που μας κάνει να διαφέρουμε από αυτούς που πολεμάμε».[11]

Ο Ομπάμα, προκειμένου να νομιμοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις των ΗΠΑ, ακολουθεί μια τυπική σειρά ρητορικών ελιγμών.[12] Πρώτον, προσπαθεί να φυσικοποιήσει τον πόλεμο («όπου η βία είναι απαραίτητη») και στη συνέχεια να επικαλεστεί τη νομιμοποίηση στη βάση της «ανθρώπινης» διεξαγωγής του πολέμου («αυτό που μας κάνει διαφορετικούς»).

Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, επιλύει τις εγγενείς αντιφάσεις του «ανθρώπινου πολέμου» αποδεχόμενο τις αντιφάσεις αυτές και επικεντρώνοντας τη συζήτηση στον εξορθολογισμό και τα ακραία όρια της αποδεκτής δολοφονικής βίας. Έτσι συγκαλύπτεται η αποτυχία της εκπλήρωσης της φιλελεύθερης υπόσχεσης του ανθρωπισμού μέσω μιας αίσθησης «δικαιοσύνης», δηλαδή με την τήρηση «ορισμένων κανόνων συμπεριφοράς», όπως το θέτει ο Ομπάμα, μέσω τη διεξαγωγής «ανθρώπινων πολέμων». Αυτοί οι πόλεμοι είναι «ανθρώπινοι» τόσο λόγω της ανθρώπινης προόδου στην προστασία των αμάχων στον πόλεμο από το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, όσο και λόγω της ταυτόχρονης αναγνώρισης των «ανθρώπινων» περιορισμών που καθιστούν τον πόλεμο αναπόφευκτο. Αυτό ομολογεί και ο Ομπάμα σε εκείνη τη γιορτή της υποκρισίας, κατά την παραλαβή του Νόμπελ Ειρήνης:

«Μέρος της πρόκλησής μας είναι να συμβιβάσουμε αυτές τις δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες αλήθειες – ότι ο πόλεμος είναι μερικές φορές αναγκαίος και ότι ο πόλεμος σε κάποιο επίπεδο είναι έκφραση της[εκ φύσεως] ανθρώπινης ανοησίας».[13]

Η ανάδειξη αυτής της εσωτερικά αντιφατικής επιχειρηματολογικής δομής του ανθρωπισμού δεν γίνεται για σκοπούς εννοιολογικής αποδόμησης, ούτε προσεγγίζεται ως ένα απλό ζήτημα γραμματικής του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Δεν είναι η δομή του διεθνούς ανθρωπιστικού νομικού επιχειρήματος που καθορίζει την πολιτική των ΗΠΑ, καθώς αυτή αποτελεί μόνο την έκφραση των υποκείμενων υλικών αντιφάσεων. Ως εκ τούτου, το επίκεντρο της συζήτησης θα πρέπει να στραφεί στους υλικούς περιορισμούς που διέπουν τα ανταγωνιστικά ρητορικά μοτίβα του διεθνούς ανθρωπιστικού νομικού επιχειρήματος. Αυτοί οι υλικοί περιορισμοί και κυρίως το «αναπόφευκτο» του πολέμου, αν και επιμελώς φυσικοποιημένοι, είναι στην πραγματικότητα ιστορικά συγκεκριμένοι περιορισμοί που επιβάλλονται από τον ιμπεριαλισμό. Η αντιφατική επιχειρηματολογική δομή του ανθρωπισμού αποτελεί έκφραση της αντίφασης μεταξύ αφενός της ανθρωπιστικής υπόσχεσης, που προέρχεται από τον Διαφωτισμό και διαμορφώνει τον διεθνή ανθρωπιστικό νομικό λόγο, και αφετέρου του αναγκαίου και καθοριστικού ρόλου του πολέμου στη διαδικασία αναπαραγωγής του καπιταλισμού. Με άλλα λόγια, η φράση «ανθρώπινος πόλεμος» δεν αποτελεί ένα ειρωνικό ρητορικό σχήμα αλλά αντίθετα εκφράζει ρητορικά μια πραγματική ιστορική ειρωνεία: την υλική διάψευση της ανθρωπιστικής υπόσχεσης.

3. «Εξορθολογισμός» και γραφειοκρατία του πολέμου

Μετά την ηγεμονία της φυσικοποίησης του πολέμου, το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο εδραιώθηκε ως ένας προνομιακός χώρος νεκροπολιτικής, ως το ιδεολογικό όχημα που παράγει απαντήσεις στο ποιος και πόσοι μπορούν να πεθάνουν σε ένα πόλεμο. Αυτό αποτυπώθηκε ήδη από το 1868 σε ένα από τα πρώτα σχετικά διεθνή νομικά κείμενα, την Διακήρυξη της Αγίας Πετρούπολης:

«Ότι η πρόοδος του πολιτισμού θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη άμβλυνση των καταστροφών του πολέμου,

ότι ο μόνος νόμιμος στόχος που θα πρέπει να προσπαθούν να επιτύχουν τα κράτη κατά τη διάρκεια του πολέμου είναι να αποδυναμώσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις του εχθρού».[14]

Πράγματι, στον πυρήνα του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου βρίσκεται ο διαχωρισμός των στρατιωτικών στόχων από τους μη στρατιωτικούς και η προστασία των τελευταίων. Μία από τις βασικές λειτουργίες αυτού του υποτομέα του διεθνούς δικαίου, είναι ο ανθρωπιστικός «εξορθολογισμός» που θεωρείται «αναγκαίος» στον πόλεμο, δηλαδή η διαδικασία στάθμισης του προσδοκώμενου «συγκεκριμένου και άμεσου στρατιωτικού πλεονεκτήματος» σε σχέση με το αναμενόμενο ανθρώπινο ή/και υλικό «κόστος», όπως προβλέπει η «αρχή της αναλογικότητας», που αποτελεί θεμελιώδη αρχή του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου.[15]Αυτός ο οποίος καλείται να προβεί σε αυτή τη στάθμιση και να αποφασίσει αν ένα παιδί στη Γάζα αξίζει να καταδικαστεί σε βέβαιο ή σχεδόν βέβαιο θάνατο, επειδή υπάρχει πληροφορία πως στο γειτονικό σπίτι υπάρχουν αποθηκευμένα όπλα, είναι ο ίδιος ο στρατιωτικός διοικητής, υπεύθυνος για την επίθεση. Μάλιστα, λόγω της έλλειψης διεθνών μηχανισμών ελέγχου αλλά και της αρχιτεκτονικής του συστήματος απονομής διεθνούς «δικαιοσύνης», η κρίση του στρατιωτικού διοικητή και του πολιτικού προϊσταμένου του που διέταξε τη στρατιωτική επίθεση, κατά κανόνα, μένει στο απυρόβλητο ως η τελευταία λέξη του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου για το ζήτημα. Με άλλα λόγια, το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, κουβαλώντας στον πυρήνα του την ιστορική ειρωνεία του ιμπεριαλιστικού ανθρωπισμού, χρησιμοποιείται τόσο για να προστατεύσει αμάχους όσο και για να δικαιολογήσει τη δολοφονία τους.

Αυτό ακριβώς έκανε και ο ισραηλινός πρέσβης στην Κύπρο όταν σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος είπε πως «το διεθνές δίκαιο δεν λέει πως απαγορεύεται να σκοτώνονται άμαχοι αλλά πως πρέπει να περιορίζονται οι απώλειες και αυτό είναι που κάνει το Ισραήλ». Ενώ έπειτα ακολούθησε η πιο κάτω στιχομυθία:

«- Παρόλα αυτά, θα επιμείνουμε στην ερώτηση. Κατά τη γνώμη σας αξίζει προκειμένου να σκοτωθεί ένας διοικητής της Χαμάς να πεθάνουν 100, 200 άλλοι αθώοι άμαχοι;

– Η αναλογικότητα είναι ακριβώς εκεί που θέτετε την ερώτησή σας. Και η απάντηση εξαρτάται από την περίπτωση για την οποία γίνεται λόγος. Ποιος είναι αυτός ο διοικητής; Μήπως έχει το αίμα χιλιάδων στα χέρια του; Δεν μπορώ να κάνω τα μαθηματικά και να σας απαντήσω αν αξίζει ο θάνατός του για 100 ή 150 αμάχους».[16]

Όμως δεν χρειάζονται δηλώσεις εκπροσώπων του Ισραήλ για να πειστεί κανείς πόσο χαμηλά έχουν την ζωή των Παλαιστινίων. Από τους αμέτρητους βομβαρδισμούς σχολείων, νοσοκομείων και σπιτιών επιλέγεται ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου που ο ισραηλινός στρατός εφαρμόζει την αρχή της αναλογικότητας στην πράξη. Αυτό είναι η βομβιστική επίθεση στον προσφυγικό καταυλισμό Τζαμπάλια (Jabalia) στις 31 Οκτωβρίου 2023, η ισχύς της οποίας ήταν τόσο μεγάλη που άνοιξε κρατήρα 12 μέτρων ισοπεδώνοντας μια ολόκληρη γειτονιά.[17] Σε αυτή τη βομβιστική επίθεση δολοφονήθηκαν τουλάχιστον 120 άνθρωποι και τραυματίστηκαν πάνω από 400, ενώ ο εκπρόσωπος του ισραηλινού στρατού τη δικαιολόγησε ως νόμιμη καθώς σκοτώθηκε ένας διοικητής της Χαμάς, ο Νασίμ Αμπού Ατζίνα,μαζί με αδιευκρίνιστο αριθμό μαχητών του.[18] Μάλιστα ο ισραηλινός στρατός έδωσε και βίντεο αυτής της δολοφονικής αεροπορικής επίθεσης στη δημοσιότητα πανηγυρίζοντας για το γενοκτονικό του χτύπημα, που διαμέσου του καθαρτηρίου της αρχής της αναλογικότητας του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου παρουσιάζεται ως στρατιωτικό.[19]

Αυτή η έμφαση του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου στην αναλογικότητα της δολοφονικής βίας, είναι ένα κλασσικό παράδειγμα εργαλειακής λογικής, δηλαδή αυτού του είδους της λογικής που ρωτά πώς και όχι γιατί. Αυτή η λογική, που είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, έχοντας πλήρως συμβιβαστεί με τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, διαποτίζεται από την φυσικοποίηση του πολέμου και καταντά να δικαιολογεί τις δολοφονίες αμάχων. Όπως το έθεσε με το γνωστό κράμα ιμπεριαλιστικού θράσους και υποκρισίας το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ στην έκθεση προς το Κογκρέσο για τη διεξαγωγή του πολέμου στον Περσικό Κόλπο: «o θάνατος αμάχων είναι πάντα λυπηρός, αλλά αναπόφευκτος».[20]

Αυτή η ανθρωπιστική αντίληψη, που ουσιαστικά είναι κοινή συνισταμένη όλων των εμπλεκόμενων θεσμικών φορέων και κυρίως του στρατού και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, είναι παθητικά στοχαστική. Αποδέχεται παθητικά την πραγματικότητα ως έχει, αλλά ταυτόχρονα είναι ενεργή καθώς διαμορφώνει τις απαιτήσεις από τα εμπλεκόμενα μέρη εντός των προκαθορισμένων παραμέτρων. Αυτό το ενεργητικό στοιχείο της παθητικής πρακτικής είναι επίσης εμφανές στη γραφειοκρατικοποίηση και την τυποποίηση της διαδικασίας. Πάρτε για παράδειγμα τον στρατιωτικό νομικό σύμβουλο στο Κέντρο Συνδυασμένων Αεροπορικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ στο Κατάρ,που αφού αξιολογήσει την κατάσταση επί του εδάφους, μέσω της αρχής της αναλογικότητας του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, ξεστομίζει τις τρεις μαγικές λέξεις «καμία νομική αντίρρηση» (no legal objection) δίνοντας το πράσινο φως για μια αεροπορική επίθεση σε σπίτια αμάχων.[21]

Μάλιστα αυτή η εργαλειακή λογική, με την προδιάθεση για υπολογιστική σκέψη και τεχνικό λόγο, συστηματοποιείται πλέον όλο και περισσότερο με το πέρασμα των δεκαετιών σε ένοπλες δυνάμεις πέραν των ΗΠΑ. Πρώτα και κύρια στο Ισραήλ έχει οικοδομηθεί μια ολόκληρη γραφειοκρατική μηχανή από στρατιωτικούς νομικούς συμβούλους και άλλο υποστηρικτικό προσωπικό που συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία στοχοποίησης.[22] Δυστυχώς, μόλις πρόσφατα, ο ίδιος ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου όχι μόνο αναγνώρισε αυτή τη γραφειοκρατικοποίηση της γενοκτονικής βίας του Ισραήλ, αλλά και την χαιρέτισε, παρουσιάζοντάς την ως ένδειξη συμμόρφωσης με τις επιταγές του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου:

«Το Ισραήλ διαθέτει έναν επαγγελματικό και καλά εκπαιδευμένο στρατό. Έχουν, γνωρίζω, στρατιωτικούς νομικούς συμβούλους και ένα σύστημα που έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη συμμόρφωσή τους με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Έχουν δικηγόρους που τους συμβουλεύουν σχετικά με τις αποφάσεις στοχοποίησης και δεν θα έχουν καμία παρανόηση σχετικά με τις υποχρεώσεις τους ή ότι πρέπει να είναι σε θέση να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους».[23]

Η πλήρης επικράτηση της εργαλειακής λογικής και γραφειοκρατικοποίησης του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου συνεπικουρείται από υπερσύγχρονα τεχνολογικά μέσα, που διευκολύνουν τη νομιμοποίηση των δολοφονιών, «επιστημονικοποιώντας» και απομακρύνοντας, φαινομενικά, τον ανθρώπινο παράγοντα από τη διαδικασία παραγωγής θανάτου. Πλέον, οι ένοπλες δυνάμεις έχουν στη διάθεσή τους συστήματα υποστήριξης αποφάσεων με τεχνητή νοημοσύνη (AI-DSS), δηλαδή ηλεκτρονικά εργαλεία που χρησιμοποιούν λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης για την προβολή, σύνθεση ή/και ανάλυση δεδομένων που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να διατυπώνουν συστάσεις, ακόμη και προβλέψεις, με βάση τις ενσωματωμένες πληροφορίες και τον αλγόριθμό τους, επιταχύνοντας τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την στρατιωτική και πολιτική ηγεσία.[24] Μάλιστα το αμερικανικό σύμπλεγμα στρατού-βιομηχανίας θέλει να αναπτύξει τα AI-DSS σε τέτοιο βαθμό που ο επόμενος στρατιωτικός στόχος να προτείνεται στον στρατιωτικό διοικητή με τον ίδιο ρυθμό που σελίδες όπως η Άμαζον προτείνουν το επόμενο προϊόν μόλις ολοκληρώσει ο καταναλωτής την αγορά.[25]

Σύμφωνα μεενδελεχή έρευνα των ισραηλινών ενημερωτικών σελίδων +972 Magazineκαι Local Call, ο ισραηλινός στρατός κάνει ευρεία χρήση ενός συστήματος που ονομάζεται «Habsora» («Το Ευαγγέλιο»), το οποίο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην τεχνητή νοημοσύνη και μπορεί να «παράγει» στόχους σχεδόν αυτόματα με ρυθμό που υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που ήταν δυνατό στο παρελθόν.[26] Πρώην αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ, σχολίασε πως αυτό το σύστημα ουσιαστικά διαμορφώνει ένα «εργοστάσιο μαζικών δολοφονιών».[27] Πράγματι, κατά τη διάρκεια των πρώτων 35 ημερών της επιχείρησης ο ισραηλινός στρατός επιτέθηκε σε 15.000 στόχους στη Γάζα, αριθμό σημαντικά υψηλότερο σε σύγκριση με προηγούμενες επιχειρήσεις στη Λωρίδα.[28] Ενδεικτικά, στην επιχείρηση Προστατευτική Αιχμή του 2014 που διήρκεσε 51 ημέρες, ο αριθμός των στόχων που έπληξε το Ισραήλ ήταν μεταξύ 5.266 και 6.231. Ο ίδιος ο εκπρόσωπος των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ με δήλωσή του στις 2 Νοεμβρίου απέδωσε αυτή την αυξημένη αποτελεσματικότητα στη χρήση του Habsora.[29] Μάλιστα, ο πρώην αρχηγός των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων σε συνέντευξή του ενημέρωσε πως από το 2019 ο ισραηλινός στρατός δημιούργησε ένα νέο κέντρο με στόχο τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την επιτάχυνση της παραγωγής στόχων, το ονομαζόμενο «Τμήμα Διαχείρισης Στόχων» που στελεχώνεται από εκατοντάδες μέλη των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ.[30] Στην ίδια συνέντευξη, ο πρώην αρχηγός ομολόγησε περήφανα πως ενώ στο παρελθόν η πολεμική μηχανή του Ισραήλ ήταν ικανή να παραγάγει 50 στόχους τον χρόνο, πλέον με το Habsora μπορεί να παράγει 100 στόχους την μέρα.[31] Για πρώτη φορά ο ισραηλινός στρατός μπορεί να παράγει «νόμιμους» στόχους σε πιο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι να επιτίθεται.[32]

Χρησιμοποιώντας λογισμικά όπως το Habsora οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες γνωρίζουν εκ των προτέρων τον αριθμό των αμάχων που κινδυνεύουν θανάσιμα σε χτυπήματα σπιτιών, οι οποίοι περιγράφονται ρητώς στους φακέλους στόχων ως «παράπλευρες απώλειες».[33] Οι πηγές αυτές αναφέρουν ότι ο στρατός χρησιμοποιεί ένα σύστημα κατηγοριοποίησης για τις παράπλευρες απώλειες, όπως το «Παράπλευρες απώλειες 5», το οποίο επιτρέπει τη στόχευση τοποθεσιών όπου μπορεί να επηρεαστούν πέντε ή λιγότεροι πολίτες.[34] Αυτή είναι η πλήρης γραφειοκρατικοποίηση μιας γενοκτονικής πολεμικής μηχανής με όχημα τη γλώσσα του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου.

4. Τι πρέπει να γίνει;

 Το ενοχλητικό αυτό ερώτημα αναδύεται πάντα στο τέλος της ανάλυσης. Τι πρέπει να γίνει με το πολιτικό εγχείρημα του ανθρωπισμού γενικά και το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ειδικά; Εμφανώς και δεν μπορεί να δοθεί μια διεξοδική απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα στις εναπομείνασες γραμμές. Όμως, ως μια σκιαγράφηση για το πού πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση για το μέλλον του ανθρωπισμού, είναι απαραίτητο να απορριφθεί η προσπάθεια φυσικοποίησης του πολέμου και να αναδειχθεί ο ιστορικά συγκεκριμένος χαρακτήρας του, που στην εποχή μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον καπιταλισμό-ιμπεριαλισμό. Μέσα από την ιστορικοποίηση του φαινομένου του πολέμου αναδύεται στο νομικό και πολιτικό φαντασιακό η δυνατότητα υπέρβασής του. Σε αυτό το νομικό φαντασιακό δεν μπορεί να χωρέσει το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο που, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Παλαιστίνης, όσο προστατεύει αμάχους άλλο τόσο παρέχει τα ρητορικά εργαλεία για να νομιμοποιήσει τη δολοφονία τους. Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο θεωρείται «ανθρωπιστικό» και «δίκαιο» σε μια κοινωνία που είναι πιο εύκολο να φανταστείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος των πολέμων. Αυτή η κοινωνία, μπορεί και πρέπει να αλλάξει. Μόνο με το τέλος του καπιταλισμού και κάθε εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο μπορούν να υπάρξουν οι υλικές προϋποθέσεις για την πραγμάτωση της «προδομένης» υπόσχεσης του ανθρωπισμού για προστασία των ανθρώπων και ειρήνη.

[1]Leon Tolstoy, War and Peace, Louise & Aylmer Maude,1865.

[2]Βλ. Samuel Moyn, Humane: How the United States Abandoned Peace and Reinvented War, Verso, 2022.

[3] Raymond Williams, Keywords: A Vocabulary of Culture and Society, Oxford University Press, 1985: 148-149 (η υπογράμμιση αφαιρέθηκε).

[4] Dale Tuggy, “Unitarianism”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2020. https://plato.stanford.edu/entries/trinity/unitarianism.html.

[5] Williams, όπ.π.: 150.

[6] Immanuel Kant,Religion within the Limits of Mere Reason, CUP, 1999, 6: 64.

[7]Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Baker, 2011: 58.

[8] Williams, όπ.π.

[9] Όπ.π.

[10] Immanuel Kant, Conjectural Beginning of Human History,Emil L. Fackenheim, 1959: 63.

[11]Barack Obama, “Remarks by the President at the Acceptance of the Nobel Peace Prize”, Όσλο, 19 Δεκεμβρίου 2009, διαθέσιμο σε https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/remarks-president-acceptance-nobel-peace-prize.

[12] Η επικέντρωση στην περίπτωση του Ομπάμα δεν γίνεται μόνο επειδή ήταν στην ηγεσία της ισχυρότερης πολεμικής μηχανής στην ιστορία της ανθρωπότητας, ούτε μόνο γιατί η βράβευσή του με το Νόμπελ Ειρήνης αποτελεί μνημείο υποκρισίας, αλλά κυρίως γιατί όπως επιχειρηματολογεί πειστικά ο Σάμουελ Μόυν, ήταν επί της προεδρίας των Δημοκρατικών και του Ομπάμα που τελειοποιηθήκε ο «ανθρώπινος πόλεμος» μέσω της ετοιμότητας της ιμπεριαλιστικής αυτοκρατορίας για στοχευμένες δολοφονίες (targeted killings) και επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drone attacks) σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, Samuel Moyn, Humane: How the United States Abandoned Peace and Reinvented War, Farrar, Straus and Giroux, 2021.Επί Ομπάμα έγιναν 542 επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη που σκότωσαν περίπου 3.797 ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων 324 αμάχων, βλέπεMicah Zenko, “Obama’s Final Drone Strike Data”, https://www.cfr.org/blog/obamas-final-drone-strike-data.

[13]Obama, όπ.π., (η υπογράμμιση έχει προστεθεί).

[14]Από το προοίμιο της Διακήρυξης της Αγίας Πετρούπολης του 1868, διαθέσιμη στη βάση δεδομένων του Διεθνή Ερυθρού Σταυρού https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/st-petersburg-decl-1868 (η υπογράμμιση έχει προστεθεί).

[15]Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός κωδικοποίησε την αρχή της αναλογικότητας ως κανόνα του εθιμικού διεθνούς δικαίου στη σχετική μελέτη του, διαθέσιμη εδώ: https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule14.

[16]«Ορέν Ανόλικ: Δεν θα διακινδυνεύσουμε ξανά την ασφάλεια του Ισραήλ», εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, 20 Νοεμβρίου 2023:https://www.philenews.com/politiki/article/1408300/oren-anolik-den-tha-diakindinefsoume-xana-tin-asfalia-tou-israil/.

[17]Σύμφωνα με ρεπορτάζ των New York Times, το Ισραήλ χρησιμοποίησε βόμβες 900 κιλών για αυτή την επίθεση σε κατοικημένη περιοχή https://www.nytimes.com/2023/11/03/world/middleeast/israel-bomb-jabaliya.html?fbclid=IwAR2DJKtk_Evkw2WUhqvekIwgYHzhRn968S4KpgSgk3kcjubNC4Z6uNciWck.

[18]Εκ των πάνω από 120 ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους κατά την επίθεση, οι 7 ήταν όμηροι της Χαμάς https://www.aljazeera.com/news/2023/11/1/israels-deadly-attack-on-the-jabalia-refugee-camp-what-we-know-so-far.

[19]Διαθέσιμο εδώ: https://twitter.com/IsraelWarRoom/status/1719246564693074033.

[20] Μέρος της έκθεσης προς το Κογκρέσο για τη διεξαγωγή του πολέμου στον Περσικό Κόλπο (1992) είναι διαθέσιμο εδώ:https://casebook.icrc.org/case-study/united-statesunited-kingdom-report-conduct-persian-gulf-war.

[21]https://blogs.icrc.org/law-and-policy/2021/05/04/in-good-faith/#_ftnref1. Για πρωτογενή μαρτυρία από Αμερικανό στρατιωτικό νομικό σύμβουλό βλέπε https://warontherocks.com/2021/04/no-legal-objection-per-se/.

[22]Βλέπε και την επίσημη σελίδα του Κέντρου Συνδυασμένων Αεροπορικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ στο Κατάρ https://www.afcent.af.mil/About/Fact-Sheets/Display/Article/217803/combined-air-operations-center-caoc/.

[23] Βλέπε τη δήλωση του Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της 29^ης Οκτωβρίου 2023 https://www.icc-cpi.int/news/statement-icc-prosecutor-karim-khan-kc-cairo-situation-state-palestine-and-israel.

[24]Ruben Stweart & Georgia Hinds,“Algorithms of war: The use of artificial intelligence in decision making in armed conflict”:https://blogs.icrc.org/law-and-policy/2023/10/24/algorithms-of-war-use-of-artificial-intelligence-decision-making-armed-conflict/.

[25] Όπ.π. Για μια βασική ιδέα αυτών των λογισμικών ΑΙ βλέπε το διαφημιστικό βίντεο της αμερικανικής εταιρείας Palantir: https://www.youtube.com/watch?v=XEM5qz__HOU.

[26] Yuval Abraham, “‘A mass assassination factory’: Inside Israel’s calculated bombing of Gaza”https://www.972mag.com/mass-assassination-factory-israel-calculated-bombing-gaza/.

[27] Όπ.π.. Παρόλο που είναι πρωτοφανές ακόμα και για τον ίδιο τον ισραηλινό στρατό να επιτίθεται σε περισσότερους από 1.000 «στόχους ισχύος» σε πέντε ημέρες, η ιδέα της πρόκλησης μαζικών καταστροφών σε μη στρατιωτικές περιοχές για στρατηγικούς σκοπούς είχε διατυπωθεί σε προηγούμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα, πουαπό το λεγόμενο «δόγμα Dahiya» από τον Δεύτερο Πόλεμο του Λιβάνου το 2006. Οι «στόχοι ισχύος» («matarot otzem») περιλαμβάνουν πολυκατοικίες στην καρδιά των πόλεων, καθώς και δημόσια κτίρια όπως πανεπιστήμια, τράπεζες και κυβερνητικά γραφεία. Η ιδέα πίσω από το χτύπημα τέτοιων στόχων, σύμφωνα με τρεις πηγές των μυστικών υπηρεσιών που συμμετείχαν στο σχεδιασμό ή τη διεξαγωγή χτυπημάτων σε τέτοιους στόχους στο παρελθόν, είναι ότι μια επίθεση στην Παλαιστινιακή κοινωνία των πολιτών θα ασκήσει πολιτική πίεση στη Χαμάς.

[28] Όπ.π.

[29]“A glimpse of the IDF’s target factory that operates around the clock”: https://www.idf.il/%D7%90%D7%AA%D7%A8%D7%99-%D7%99%D7%97%D7%99%D7%93%D7%95%D7%AA/%D7%99%D7%95%D7%9E%D7%9F-%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%97%D7%9E%D7%94/%D7%9B%D7%9C-%D7%94%D7%9B%D7%AA%D7%91%D7%95%D7%AA/%D7%94%D7%A4%D7%A6%D7%95%D7%AA/%D7%9E%D7%9C%D7%97%D7%9E%D7%94-%D7%9E%D7%98%D7%A8%D7%95%D7%AA-%D7%A9%D7%94%D7%95%D7%AA%D7%A7%D7%A4%D7%95-%D7%9B%D7%95%D7%97%D7%95%D7%AA-%D7%A6%D7%94-%D7%9C-%D7%90%D7%92%D7%A3-%D7%94%D7%9E%D7%95%D7%93%D7%99%D7%A2%D7%99%D7%9F-%D7%97%D7%99%D7%9C-%D7%94%D7%90%D7%95%D7%95%D7%99%D7%A8-%D7%97%D7%99%D7%9C-%D7%94%D7%99%D7%9D/.

[30] Βλέπε συνέντευξη του πρώην αρχηγού του ισραηλινού στρατού Aviv Kochavi διαθέσιμη εδώ: https://www.ynet.co.il/news/article/byatqqx00h.

[31] Όπ.π.

[32]Yonah Jeremy Bob, “IDF bombs whole Gaza neighborhoods to hit Hamas targets”: https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-767706.

[33] Yuval Abraham, “A mass assassination factory”: Inside Israel’s calculated bombing of Gaza”https://www.972mag.com/mass-assassination-factory-israel-calculated-bombing-gaza/.

[34] Όπ.π.

 

To πιο πάνω άρθρο αποτελεί μερική αναδημοσίευση από το Τεύχος 166 του περιοδικού «Θέσεις» Ιανουαρίου 2024. Η αναδημοσίευση γίνεται με την άδεια των συντακτών των Θέσεων.